Estetiğin İktidarıSanatın Sessiz Siyasal Dönüşümü

Türkiye’de son on yılda kültür ve sanat alanında yaşanan dönüşüm, yalnızca estetik tercihlerdeki bir değişim değil; aynı zamanda siyasal iktidarın kültürel alanla kurduğu ilişkinin yeniden tanımlanmasıdır. Bu yeniden tanımlama, sanat kurumlarının yapısından fon mekanizmalarına, kamusal mekân düzenlemelerinden kültürel temsil politikalarına kadar geniş bir alanda etkisini göstermektedir. Dolayısıyla kültür politikalarında meydana gelen kaymalar, sanat üretimlerini doğrudan belirleyen, kimi zaman görünür, kimi zaman ise sessizce ilerleyen bir siyasal yönlendirme pratiğini açığa çıkarır.

Türkiye’de kültür politikalarının son dönemde artan merkeziyetçiliği, sanatın kamusal rolünü yeniden şekillendirmektedir.

Devlet ve belediye destekli kurumlar, kültürel üretimi stratejik bir “yumuşak güç” aracı olarak yeniden konumlandırmakta; estetik seçimler, ulusal kimlik inşasının ve toplumsal birlik söyleminin bir parçası haline gelmektedir.

Böylelikle sanat, kültürel çoğulculuğu teşvik eden bir alan olmaktan çıkarak, belirli anlatıların yeniden üretildiği bir ideolojik çerçeveye yerleşme eğilimi göstermektedir.

Bu çerçevede estetik, yalnızca bir beğeni meselesi olmaktan çok, iktidarın kendisini temsil ve meşrulaştırma biçimlerinden biri haline gelir. Rancière’in kavramsallaştırdığı biçimiyle, “duyusal olanın paylaşımı”, yani neyin görünür, neyin meşru, neyin kamusal alanda temsil edilmeye değer olduğu, politik bir karardır. Türkiye’de de benzer şekilde, belirli temaların, imgelerin veya anlatıların teşvik edildiği; buna karşılık eleştirel, deneysel ya da politik açıdan rahatsız edici sanat pratiklerinin kimi zaman görünmezleştirildiği veya marjinalleştirildiği görülmektedir.

Bu durum özellikle bağımsız sanat inisiyatifleri ile büyük ölçekli kamu veya özel kurumlar arasındaki gerilimde daha da belirginleşir. Bağımsız mekânlar ve sanatçılar, fon kaynaklarının kısıtlanması, mekânsal baskılar veya ekonomik koşullar nedeniyle daha kırılgan bir yapı içinde faaliyet göstermektedir. Buna karşılık büyük kurumsal yapılar, kültürel sermayeyi yeniden dağıtma gücü sayesinde estetik tercihlerin siyasal yönünü pekiştiren bir konumda yer alır. Bu ikili yapı, Türkiye’de sanat alanının hem ekonomik hem de ideolojik olarak yeniden biçimlendiğini göstermektedir.

Kamusal mekânın dönüşümü de bu sürecin önemli bir ayağını oluşturur. Meydanlar, parklar, kamusal heykeller ve yeniden tasarlanan kültür merkezleri üzerinden kurgulanan estetik, yeni bir ulusal anlatının mekânsal olarak üretilmesine katkı sağlar. Kamusal sanat, böylece “görünür politika” işlevi görerek mekânın hafızasını yeniden çerçeveler. Kentin kültürel topografyasında oluşturulan bu yeni düzen, hem geçmişin seçici bir şekilde hatırlanması hem de geleceğe dair belirli bir tasavvurun inşa edilmesi açısından önemlidir.

Bununla birlikte, bu sessiz dönüşüm karşısında eleştirel sanat pratikleri tamamen ortadan kalkmış değildir. Genç sanatçılar ve bağımsız kolektifler, alternatif sergileme yöntemleri, dijital mecralar veya kamusal müdahaleler aracılığıyla çoğulculuğu sürdürme çabasında bulunmaktadır. Bu pratikler, hegemonik estetik söylemin sınırlarını zorlayarak sanatın toplumsal hafızayı, eleştiriyi ve farklı kimliklerin görünürlüğünü yeniden üretme potansiyelini canlı tutmaktadır.

Sonuç olarak, Türkiye’de sanat alanındaki dönüşüm, estetik seçimlerin siyasal bir alana yerleştiği çok katmanlı bir süreci işaret etmektedir. Bu süreç, sanatın toplumsal rolünü, kamusal alanın anlamını ve kültürel temsil mekanizmalarını yeniden tanımlarken; aynı zamanda estetiğin, iktidarın en görünmez ama en etkili araçlarından biri haline geldiğini göstermektedir.

Kaynakça

Bourdieu, Pierre (1993). The Field of Cultural Production. Polity Press.

Rancière, Jacques (2004). The Politics of Aesthetics. Continuum.

Zukin, Sharon (1995). The Cultures of Cities. Blackwell.

González, George Yúdice (2003). The Expediency of Culture: Uses of Culture in the Global Era. Duke University Press.

Yılmaz, Zafer (2019). Türkiye'de Kültür Politikaları ve İktidar. İletişim Yayınları.

Örs, Biray Kolluoğlu & Turan, Özgür (eds.) (2018). Türkiye’de Kültür Politikaları. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.