Sanatın Siyasete Direniş Biçimleri: Boykot, Sansür ve Alternatif Üretim Alanları

Sanat, yalnızca estetik bir üretim alanı değil; aynı zamanda toplumsal normları sorgulayan, hegemonik ilişkileri açığa çıkaran ve iktidarı eleştiren bir pratiktir. Bu bağlamda sanatın siyasete direnişi, tarihsel ve güncel örneklerde boykot, sansürle mücadele ve alternatif üretim alanlarının inşası üzerinden somutlaşır.

AP Photos

Sanatın siyasete direniş biçimlerini anlamak için birkaç temel kuramsal yaklaşım kullanılabilir. Antonio Gramsci’nin hegemonya kavramı bu noktada önemlidir; Gramsci’ye göre iktidar yalnızca zor yoluyla değil, aynı zamanda rıza üretimiyle ayakta kalır. Sanat ise bu hegemonik söylemlere karşı bir “karşı-hegemonya” üretme potansiyeline sahiptir. Özellikle boykot ve alternatif üretim alanları, hegemonik kültürel kodların kırılmasına hizmet eden araçlar olarak düşünülebilir.

Michel Foucault’nun iktidar ve söylem ilişkisi de sanatın siyasete direnişini anlamada işlevseldir. Foucault’ya göre iktidar, söylemler aracılığıyla toplumu ve bedenleri şekillendirir; bu bağlamda sansür, sanatçıların söylemlerini sınırlayan bir mekanizmadır. Ancak sanatçılar alternatif pratikler üreterek iktidarın bilgi-iktidar ağlarına meydan okuyabilir.

Jacques Rancière ise “estetik rejim” anlayışıyla sanatın politikasını “görünür olanın paylaşımı” üzerinden tanımlar. Ona göre sanat, toplumda neyin söylenebileceğini ve neyin görülebileceğini dönüştürerek politik alanı yeniden şekillendirir. Emmy Ödülleri’nde sahnede “Free Palestine” ifadesi kullanılması ya da keffiyeh gibi sembolik jestler, Rancière’in kavramsallaştırdığı bu “görünür olanın yeniden dağıtımı”nın güncel örnekleri olarak değerlendirilebilir.

Bu kuramsal çerçeve, sanatın siyasete direniş biçimlerini yalnızca olaylara indirgemeden, aynı zamanda iktidar ilişkilerini dönüştüren bir pratik olarak kavramamıza imkân verir.

2025 Emmy Ödülleri’nde yaşananlar bu sürecin güncel bir yansımasıdır. Sanatçılar, İsrail’in Gazze’deki saldırılarına karşı yalnızca bireysel öfke ifadeleriyle değil, kurumsal bir boykot çağrısı aracılığıyla seslerini yükselttiler. “Film Workers for Palestine” tarafından başlatılan taahhüt, yalnızca bir politik tepki değil, aynı zamanda kültürel endüstri düzeyinde işleyen bir meşruiyet sorgulaması olarak okunabilir.

Hannah Einbinder’in sahnede “Free Palestine” demesi ya da Javier Bardem’in kırmızı halıya keffiyeh ile çıkması, Rancière’in ifadesiyle “görünür olanın paylaşımı”nı değiştiren jestlerdir; izleyiciye, hangi acıların görünür kılınacağı ve hangi seslerin sahneden yükseleceği yeniden hatırlatılmıştır. Bu, sanatın küresel ölçekte görünürlüğünü kullanarak siyasi iktidara baskı kurma potansiyelini ortaya koyar.

Sansürle mücadele ifade özgürlüğü açısından hayati önemdedir, fakat sansüre tepkiyle gelişen oto-sansür sanatçıların ifade alanlarını daraltma riski taşır. Alternatif üretim alanları ise özgürleşme imkânı sunar, fakat ana akım dışına itildikleri için geniş kitlelere ulaşmakta sınırlı kalabilir. Burada Foucault’nun iktidar ve söylem ilişkisine dair vurgusu anlamlıdır: iktidar yalnızca yasaklarla değil, dolaşan söylemleri sınırlandırarak işler; sanatçı ise bu sınırları aşmak için alternatif söylem ve estetik biçimler yaratır.

Dolayısıyla sanatın siyasete direniş biçimleri, yalnızca bireysel jestler değil, aynı zamanda hegemonik düzeni sarsan, kamusal tartışmayı yeniden şekillendiren ve izleyicinin politik tahayyülünü dönüştüren pratiklerdir. Emmy 2025 örneği, sanatın sadece estetik bir alan değil, politik, toplumsal ve etik bir mücadele sahası olduğunu bir kez daha göstermiştir. Boykot, sansür ve alternatif üretim alanları, sanatın siyasal direnişteki rolünü görünür kılarken, bu direnişin sınırlarını, çelişkilerini ve potansiyelini de gözler önüne serer.

Melis Özyurt

Kaynakça

• Antonio Gramsci, Selections from the Prison Notebooks.

• Michel Foucault, The Archaeology of Knowledge.

• Jacques Rancière, The Politics of Aesthetics.

• “Actors voice pro-Palestinian messages at Emmys, trumpet Israeli film boycott.” The Times of Israel.

• “Hannah Einbinder and Javier Bardem among Emmy stars to call for Gaza ceasefire.” The Guardian.

• “Free Palestine,’ Jewish actor Hannah Einbinder says in Emmys speech as Hollywood debates growing Israeli film industry boycott.” JTA.

• Elke Krasny, “Boycott and Censorship.” Texte zur Kunst.

• Assuming Boycott: Resistance, Agency, and Cultural Production.

• PEN America, The Censorship Horizon.