Artemio Cruz'un Ölümü - Carlos Fuentes

"Artemio Cruz... Adı... umutsuz... kalp masajı... umutsuz... Artık bilmeyeceksin. Seni içimde taşıyorum ve seninle birlikte ben de öleceğim. Biz üçümüz... öleceğiz... Sen ölüyorsun, öldün... Ben öleceğim."

Elbette ölecek Artemio Cruz da bu 'sen/ben/o' meselesi nedir öncelikle? Bunun da alametifarikası Fuentes'te gizli. Yazar üç anlatıcıyı birden kullanarak romanda, şaşırtıyor okuru. Hastane yatağında iç sesiyle tanıştığımız Artemio, ne hâlde olduğunu anlamaya çalışır ama anlatamazken yavaş yavaş geçmişe kaymakta. Tam da bu anda üçüncü tekil anlatımı beklerken araya ikinci tekil girince şaşırıyoruz.

Sen diyor, Artemio'ya, gelecek zamanda konuşuyor onunla; hesap soruyor, kızıyor, acıyor ona, üstüne üstüne gidiyor Artemio'nun. Ne oldu böyle derken kısa sürüyor bu bölüm ve üçüncü tekilde sıra. Başından geçenleri, bir ömrü anlatacak olan üçüncü tekil kişi. Böyle böyle alıştığınız romanı farklı kılan bu üç kişili anlatım, sonuna kadar devam etmekte.

Peki, daha romanın adından öleceğini bildiğimiz Artemio Cruz, 'sen, ben, o' olarak bize neler anlatacak? Zamanda ileri geri gidişlerle tüm hayatını; çocukluğunu, gençliğini, ilk aşkını, evlendiği kadını ve ailesini, çocuklarını, genç bir askerden tüm derdi daha çok para daha çok mevki olan bir adama dönüşmesini anlatacak.

Tabii ki bu kadar değil. Bu sürece eşlik edecek olan ülkesini, Meksika'yı, 1910-20 arasında gerçekleşen devrimi, devrim sonrası yolunu bulup toprak sahibi olarak zenginleşenleri, bu uğurda zorbalık yapan, rüşvetlerle yolsuzluklarla büyüyenleri, ülkeye el atan Amerikalılarla iş birliği yapanları -kendini- anlatıyor.

Yoksullaşan ve güçle mücadele edemeyip ezilen halkı anlatan Fuentes, Artemio'ya hiç acımaz, her şeyin farkında olan Artemio da çarka ayak uydurur, kendi çıkarlarını düşünür sadece. Biz de kendimizi, devrim için savaşmaya hazır o gence ne oldu derken bulsak da kimlerin ne derece dönüşler yaptığını şu hayatta bildiğimiz için şaşkınlığımız kısa sürer. İdealler çoktan geride kalmış, gücün her şey demek olduğu anlaşılmış, düzen oturmuştur.

Artemio kabuğunu sağlamlaştırmış ama içeriyi bir türlü olduramamıştır. Mutsuzluğa mahkum edildiği evlilik hayatında -ki bunun sebebi de en başında kendi olacak- eşi ve kızı tarafından hor görülüp oğlunu da kendi yapamadıkları uğruna feda etmesi, Artemio'nun can çekişlerinde acıma duygunuzu silip süpürecek, Fuentes böyle hep de yerinde hep de dozunda sizi yönlendirecek, sesinizi çıkaramayacaksınız yazara.

1001 kitaptan biri olan "Artemio Cruz'un Ölümü" hem anlatım tekniğiyle hem konusuyla beni çok etkiledi. Fuentes'in dili, bakış açısı, eleştirileri öyle iyi ki... Okumak için duyduğum heyecanın karşılığını fazlasıyla aldım. Yılın en güzel romanlarından biri oldu.

Mutlaka okumalısınız.

Romanı çeviren Seçkin Selvi'nin huzurunda şapka çıkarmak lazım, o kadar iyi bir çeviri ki..

Neslihan Bayram Yavuz